Νομός Ιωαννίνων

Μονή Αγίου Νικολάου των Φιλανθρωπηνών ή Σπανού

Η μονή Φιλανθρωπηνών ή Σπανού κτίστηκε το 1292 από τον Μιχαήλ Φιλανθρωπηνό. Οι Φιλανθρωπηνοί ήταν μία επιφανής αριστοκρατική οικογένεια, προερχόμενοι από την Κωνσταντινούπολη. Η μονή βρίσκεται στο δυτικό μέρος και στο νοτιότερο τμήμα του Νησιού. Είναι χτισμένη σε υψηλότερο σημείο από τις άλλες μονές και γειτνιάζει με τη μονή Ντίλιου. Μαζί με τα άλλα έξι μοναστήρια του Νησιού, αποτελούν ένα μικρό μοναστικό κέντρο το οποίο υπήρχε ήδη από την εποχή του Δεσποτάτου της Ηπείρου τον 13^ο αιώνα, ενώ γνώρισε μεγάλη ακμή τον 16^ο αιώνα. Η πόλη των Ιωαννίνων τον 16^ο αιώνα αποτελούσε το σημαντικότερο πολιτιστικό και οικονομικό κέντρο ολόκληρου του βορειοελλαδικού χώρου. Φυσικό επακόλουθο ήταν το Νησί της λίμνης Παμβώτιδας να ακολουθήσει αυτήν την οικονομική και πνευματική ανάπτυξη.

Το καθολικό της μονής είναι μονόκλιτη καμαροσκέπαστη βασιλική. Η τοιχογράφηση του ναού έγινε σε τρεις διαδοχικές περιόδους και αποτελεί εξαιρετικό δείγμα της τέχνης του 16^ου αιώνα αλλά και της μεταβυζαντινής τέχνης γενικότερα.

Ο αρχικός τοιχογραφικός διάκοσμος χρονολογείται στα 1531/2. Οι τοιχογραφίες της πρώτης φάσης, οι οποίες έγιναν με πρωτοβουλία του ιερομονάχου Νεοφύτου Φιλανθρωπηνού, αποτελούν ένα αξιόλογο δείγμα της τέχνης του α΄ μισού του 16 αιώνα. Ο ζωγράφος αυτών των τοιχογραφιών παραμένει ανώνυμος καθώς δεν σώζεται επιγραφική μαρτυρία.

Το 1541/2 σύμφωνα με την κτιτορική επιγραφή του ναού έγινε ανακαίνιση της μονής και η ξυλόστεγη οροφή αντικαταστάθηκε από θόλους στον κυρίως ναό και στο νάρθηκα. Την αναμόρφωση της μονής ανέλαβε ο Ιωάσαφ Φιλανθρωπηνός, ο οποίος είχε το αξίωμα του ιερομονάχου και αναφέρεται στην επιγραφή του 1541/2. Στην φάση αυτή επεκτάθηκε και ολοκληρώθηκε το εικονογραφικό πρόγραμμα της μονής. Τοιχογραφήθηκαν τα τύμπανα και η καμάρα του ανατολικού και δυτικού τοίχου καθώς και το μεγαλύτερο τμήμα του νάρθηκα. Επίσης οι κεντρικές συνθέσεις των θόλων θεωρούνται ότι ανήκουν στην περίοδο αυτή, στη δεύτερη φάση του τοιχογραφικού διακόσμου. Μολονότι ο τοιχογραφικός διάκοσμος του 1541/2 είναι και αυτός ανυπόγραφος, όπως και οι τοιχογραφίες του 1531/2, το έργο αποδίδεται στον εμπνευσμένο καλλιτέχνη Φράγκο Κατελάνο, ο οποίος αποτελεί τον πιο χαρακτηριστικό εκπρόσωπο της «σχολής» της Βορειοδυτικής Ελλάδας. Αξίζει να σημειωθεί ο ρόλος του Ιωάσαφ τόσο στην επιλογή του ίδιου του ζωγράφου, όσο και στην καθοδήγησή του ως προς την συνοχή του εικονογραφικού προγράμματος. Είναι εξαιρετικά ενδιαφέρον ότι η εικονογράφηση του ναού το 1541/2 ακολουθεί και συνεχίζει τον αρχικό διάκοσμο, δημιουργώντας ένα ολοκληρωμένο εικονογραφικό πρόγραμμα. Κατά την Τρίτη κα βρίσκεται ι τελευταία φάση του διακόσμου, το 1560, τοιχογραφήθηκαν οι τρεις εξωνάρθηκες. Στην κτιτορική επιγραφή αναφέρεται ότι οι εξωνάρθηκες ανακατασκευάστηκαν και διακοσμήθηκαν εκ νέου τη ν εποχή αυτή. Η τρίτη ζωγραφική φάση είναι συνδεδεμένη με τους Θηβαίους ζωγράφους, τους αδελφούς Φράγγο και Γεώργιο Κονταρή, οι οποίοι ανέλαβαν να τοιχογράφησαν τις επιφάνειες των εξωναρθήκων. Το σύνολο των τοιχογραφιών της μονής Φιλανθρωπηνών αποτελεί ένα μνημείο υψηλής ποιότητας τέχνης και κορυφαίο δείγμα της μεταβυζαντινής τέχνης.

Εικόνες