Ναός Φανερωμένης Φορτωσίου

Είναι μεγάλων διαστάσεων τρίκλιτη βασιλική με τρούλο, που ανατολικά καταλήγει σε πολυγωνική αψίδα. Σύμφωνα με την παράδοση ο ναός κτίστηκε από τον Κοσμά τον Αιτωλό. Αρχικά στη δυτική και βόρεια πλευρά υπήρχε ανοικτή στοά. Εξωτερικά της δυτικής πλευράς σώζονται ίχνη τοιχογραφιών, γεγονός που καθιστά πιθανό αρχικά εκεί να μην υπήρχε ακόμη ανοικτή στοά, αλλά κανονικός νάρθηκας. Εσωτερικά ο ναός έχει τοιχογραφίες που σύμφωνα με σωζόμενη επιγραφή, είναι έργο των ζωγράφων Νικολάου Πλακίδα και του γιου του Αθανασίου, του ιερέα Χρήστου και του αδελφού του Γεωργίου, και του ιερέα Κωνσταντίνου και του μαθητή του Στέργιου από το Φορτόσι και χρονολογούνται το 1787: ζς+υε // +ἡστορίθι ὁ θίος οὗτος κὲ πάνσεπτος ναός τ(ῆς) ὑπεραγίας // δεσπήνης ἠμῶν Θεοτόκου κὲ ἀὲὶπαρθένου Μαρίας ἀρχηερατεύωντος τοῦ πανι // εροτὰτου κὲ λογιοτὰτου μιτροπολίτου τ(ῆς) ἁγιοτάτης μιτροπόλεος Ἰωαννίνων κυρίου κυρίου // Μακαρίου δια σίνδρομῆς κ(αὶ) ἐπιτροπίας ἀπὸ τὸν παντοκράτοραν κὲ ἄνοθεν ἐνέα κουμπέδες Πανα // γιὄτου Βενέτι ὁ Πάντοκρατορ κὲ ὁ Ἐμανουἤλ διἀ χηρός Νικολὰου Πλακὺδα ὁ δὲ Πρὀδρομος κ(αὶ) ἥ Παναγία διὰ χιρὸς // Ἀθανασίου τοῦ ἰοῦ αὐτοῦ τὸ δὲ ϊερõν κὲ δίο κουμπέδες ἔξο τοῦ ἰἔροῦ διὰ χηρός Χρίστου ἰἐρέος κὲ Γεοργὶου τῶν αὐταδέλφον // ἀπὸ τῶν μεγάλης βουλής Ἀγγέλων κὲ ἀποκάλιψην πάσα(ν) πνοἤν κ(αὶ) κάτοθεν ἡ ἔξι κουμπέδες διὰ σηνδρομῆς κὲ δα // πάνης Κῶνσταντὶνου κὲ Γεὠργίου τῶν Λιανῶν κ(αὶ) διὰ χηρõς ἡ κάτοθεν ἔξι κουμπέδες Κῶνσταντὶνου ιἕρε / ος ἐκ τ(ῆς) χόρας ταῦτης κὲ Στέρ(γ)ιου μαθιτοῦ αὐ{α}τοῦ – ιψπζ 1787 ὀκτωμβρίου 23. Το εικονογραφικό πρόγραμμα είναι το τυπικό της εποχής. Ο ναός έχει επίσης ωραίο ξυλόγλυπτο τέμπλο.

Η δευτερη επιγραφή βρίσκεται στον πρώτο, έξω από το ιερό ναό κίονα του βόρειου κλίτους: Ἐπιτροπέβοντος κε υπερμαχοῦντος// κιρίου κιρ Παναγηότου…. Βεν]έτη// ο κουμπές κέ ὁ Μανοίλ δια χιρός Νικολάου// Παλκίδα ο Πρόδρομος κε η Παναγια κε καμάρες// κε απόστολη δια χιρός Ἀθανασίου τοῦ ιοῦ αύτοῦ// ἐκ κόμης Φορτόση – 1788.

Βιβλιογραφία : Κ. Στεργιόπουλος, Συμβολή εἰς την μελέτην τῶν ἠπειρωτικῶν τοπονυμιῶν. ΗΧ 8(1933)99-140, ιδίως 136. Χ. Σούλης, Επιγραφαί και ενθυμήσεις Ηπειρωτικαί. ΗΧ 9 (1934)81-126, ιδίως 99. Α. Χατζηνικολάου, Βυζαντινά και μεσαιωνικά μνημεῖα τῆς Ἠπείρου. ΑΔ 21(1966)297. Μ. Αχειμάστου-Ποταμιάνου, Στερέωση Μνημείων. ΑΔ 29(1973-74) 598-613, ιδίως 602. Δ. Τριανταφυλλόπουλος, Βυζαντινά, Μεσαιωνικά και Νεότερα μνημεία Ηπείρου. ΑΔ 32(1977)157-180, ιδίως 170.Δ. Καμαρούλιας, Τα Μοναστήρια της Ηπείρου. Αθήνα 1996, τ.Α', 458-459. Γ. Μανόπουλος, Ζωγράφοι από τα Κατσανοχώρια. Επιγραφές των γνωστών έργων τους (1730-1865). Αδημοσίευτη διπλωματική εργασία. Ιωάννινα 2004, 24-25.